dinsdag 24 november 2009

Noorderlicht






Ze zijn nog niet zo mooi als de plaatjes op SpaceWeather, maar ja, ik heb dan ook een eenvoudig fototoestelletje.

En in het echt is het natuurlijk nog véél mooier.

Martijn

donderdag 29 oktober 2009

Kring om de maan

Vanavond een beetje mist, met een prachtige kring om de maan:

vrijdag 16 oktober 2009

Er gaat (bijna) niets boven Groningen

Gebeurt er eens wat op astronomisch gebied in Nederland, zitten wij net in Noorwegen:

http://antwrp.gsfc.nasa.gov/apod/ap091015.html

Martijn

Noorderlicht!

Hehe, eindelijk heb ik ook voor het eerst in mijn leven Noorderlicht gezien. Ik had al diverse keren van anderen gehoord dat het weer te zien was, maar ondanks regelmatig omhoog kijken, was mij dat nog niet gelukt. In het Parijs van het Noorden, zoals Tromsø ook wel genoemd wordt, valt dat ook niet mee...

Gisteravond was het halfbewolkt. Tegen achten was ik op m'n fiets op weg naar de klimtoren, ik dacht eerst dat er een vliegtuig met landingslichten aan door de wolken vloog; tenslotte zitten we maar een paar kilometer van het vliegveld af en komen er dus regelmatig vliegtuigen over. Zo zag het er dus in eerste instantie uit: een rechte baan bleekwit licht tussen twee wolken. Alleen was de begrenzing van het licht veel scherper dan je bij vliegtuigverlichting zou verwachten. Het was niet het vocht in de lucht of de wolken die je licht zag, maar het licht zelf. Na enige tijd (een minuut?) begon de rechte baan licht opeens langzaam van vorm te veranderen; het werd een grote S-vorm. Dat hoort landingslicht natuurlijk niet te doen, en dus wist ik toen zeker: Noorderlicht. Ook draaide het geheel: eerst was de streep ongeveer oost-west, later werd dat noord-zuid. De ene sluier werden er een paar die naast elkaar lagen. Ook werd het licht wat feller, maar een kleur kreeg het niet, misschien vaag bleekblauw of -groen. Het geheel duurde een paar minuten. Later op de avond (op weg naar huis, en vanuit huis) heb ik niets meer gezien.

Martijn

donderdag 8 oktober 2009

Venus, maar niet Saturnus en Jupiter

Gisterochtend was ik vroeg op. Het was nog steeds helder weer, dus tijd om even naar buiten te kijken. En ja hoor: Venus was mooi te zien.



Saturnus en Jupiter stonden toen dicht bij elkaar, en vanmorgen heel dicht bij elkaar, een stuk links van Venus en wat lager. Helaas niet te zien, waarschijnlijk nog net achter het huis van de overbuurman of de bergen aan de overkant van het dal. Morgen misschien weer een kans, maar de weersverwachting is niet gunstig. Helaas....

Martijn

zondag 4 oktober 2009

Maan en Jupiter, maar geen Noorderlicht

Gisteravond was het superhelder. Helaas was het ook volle maan:



Dat is samen met de lichtvervuiling van de grote stad genoeg om alleen maar de helderste sterren te kunnen zien. Net als in de randstad :-(

Jupiter was zeer laag in het zuiden te zien, met twee maantjes links en twee vlak bij elkaar rechts. Hier het plaatje uit SkyChart.



Merk op dat ik een spiegeltelescoop heb, en dat links en rechts (en onder en boven) dus gespiegeld zijn. De twee maantjes die ik vlak bij elkaar rechts zag staan, staan op bovenstaande plaatje (en in werkelijkheid) dus links van Jupiter: het zijn Europa en Io, de twee mooiste manen van Jupiter.

Ik heb ook nog een half uurtje naar boven gekeken of er noorderlicht te zien was, maar helaas....

Martijn

zaterdag 19 september 2009

uit de Euroster van mei 2005

Vraag 4
Waarom heeft juist een wintermaand als februari 28 dagen gekregen, en waarom niet een zomermaand als juni of september?

Antwoord 4 (Martijn Bak)
De 28 dagen van februari hebben we te danken aan de Romeinen.
Bij hen begon het jaar in het voorjaar, op 1 maart.
Van oorsprong had het Romeinse jaar slechts 304 dagen. Deze kalender werd door Romulus ingevoerd in 753 v. Chr. (niet BC). Er waren slechts 10 maanden van 30 en 31 dagen, te beginnen bij maart (genoemd naar de Romeinse oorlogsgod Mars). Daarna kwamen april (zonnig, hangt samen met terugkeer lentezon), mei (genoemd naar Maia, de moeder van Mercurius), juni (Juno, de vrouw van oppergod Zeus), en daarna telden ze de maanden door tot 10. In de namen van september, oktober, november en december is dat nog steeds te horen. Doordat deze kalender maar liefst 61 dagen korter duurde dan een zonnejaar (ongeveer 365,25 dagen), was hij volkomen onwerkbaar: de seizoenen hielden in het geheel geen pas met de kalender.
Romulus' opvolger, Numa Pompilius, introduceerde in ongeveer 700 v. Chr. de elfde en twaalfde maand (januari en februari). Hierdoor kwam een jaar uit op 355 dagen, nog steeds veel te kort dus. Om dit te compenseren werden af en toe extra schrikkeldagen en maanden ingevoerd.
Dit systeem bestond tot Julius Caesar in 46 v. Chr. de Juliaanse kalender invoerde: een jaar kreeg 365 dagen en elke vier jaar werd een schrikkeldag ingevoerd. Vanaf nu begon het jaar op 1 januari. Er waren 12 maanden van afwisselend 31 en 30 dagen; alleen februari had maar 29 dagen (en 30 in een schrikkeljaar). De zevende maand (Quintilius = vijfde) werd naar Julius Caesar genoemd: juli.
Caesars opvolger keizer Augustus eigende zich de achtste (Sextilis = zesde) maand toe. Omdat deze maand maar 30 dagen had, en hij niet voor Caesar onder wilde doen, werd nog een extra dag van februari geleend; sindsdien heeft augustus 31 dagen en februari nog maar 28 dagen.
Omdat een zonnejaar niet precies 365,25 dag duurt, maar 11 minuten korter, ging ook de Juliaanse kalender naar verloop van eeuwen uit de pas lopen met de seizoenen. In de 16e eeuw was dat verschil al opgelopen tot 10 dagen. Tenslotte voerde paus Gregorius in 1582 de Gregoriaans kalender in: drie keer per 400 jaar werd 29 februari overgeslagen. Om het achterlopen van de kalender te compenseren dicteerde hij bovendien dat het dat jaar na 4 oktober gelijk 15 oktober zou worden.
Het duurde soms nog eeuwen voordat ook andere landen deze kalender invoerden. Dit leidde soms tot bizarre toestanden: zo voerde Rusland tot de revolutie nog de oude kalender: hierdoor kwam het keizerlijke Olympisch team in 1908 12 dagen te laat voor de spelen in Londen.
De Gregoriaanse kalender gebruiken wij vandaag de dag nog steeds.

Vraag 5
Met de kennis van de opbouw van het melkwegstelsel kunnen we aantonen dat we redelijkerwijze in het vlak van de schijf met sterren zitten. Hoe kun je dat bewijzen?

Antwoord 5 (Martijn Bak)
Eigenlijk hebben we zelfs geen voorkennis nodig van de opbouw van het Melkwegstelsel!
Door te kijken naar andere melkwegstelsels kun je namelijk zien dat melkwegstelsels vaak de vorm van een platte schijf of discus hebben. Dit zal dus redelijkerwijs ook wel gelden voor ons stelsel.
Dan is de vraag waar wij ons ongeveer bevinden in die schijf. Zitten we bij de "as" of juist meer aan de rand (bij de "velg")? En zitten we in het midden of aan de zijkant?
Als je op een donkere plaats naar boven kijkt, zie je een band van sterren: de Melkweg. Die ziet er ruwweg uit als één van onderstaande plaatjes.
Als we netjes in het midden van de melkweg zouden wonen, zien we het linkerplaatje: overal in de band van de melkweg zien we evenveel sterren. De melkweg vormt ongeveer een grootcirkel.
Het middelste plaatje laat de situatie zien als we min of meer aan de zijkant van de melkweg zouden wonen. De melkweg is dan geen grootcirkel, maar een kleinere cirkel of schijf.
Het rechterplaatje komt overeen met de situatie dat we bij de rand (de "velg") van de melkweg zouden wonen. Eén kant op kijkend (richting de "as") zien we veel sterren, de andere kant op juist weinig.
Helaas is het in Capelle aan den IJssel een beetje te licht om het verschil te zien.

[[ Sorry, de plaatjes kan ik niet meer vinden. Martijn ]]

woensdag 9 september 2009

Kosmisk ensomhet? Om liv i universet.

Gister ben ik voor het eerst naar Tromsø Astronomiforening geweest voor een lezing. De lezing werd gehouden in het Nordlysobservatoriet, het poollichtobservatorium dus, en de titel kunnen jullie hierboven lezen, en luidt Kosmische eenzaamheid? Over leven in het heelal. Het was een lezing op filosofische schoen, zoveel begreep ik er nog wel van... Kortom, het was een beetje hoog gegrepen voor mijn Noorse kennis :-(.
De strekking was ongeveer als volgt: Hoe waarschijnlijk is het dat er nog andere planeten in het heelal zijn waar leven voorkomt? Dat kun je als volgt bepalen:
- er zijn ongeveer 9.000.000.000.000.000.000.000 planeten
- daarvan bevinden zich maar 3/4 in een spiraalvormig sterrenstelsel, de stabielse vorm
- van alle planeten heeft maar 10% met een vast oppervlak
- slechts 10% is groot genoeg om een atmosfeer vast te houden
- slechts 6% ligt zover van zijn ster af dat het niet te heet en niet te koud is
- etc.etc.
Dus de kans dat een bepaalde planeet leven kan bevatten wordt door al die factoren steeds kleiner. Uiteindenlijk blijkt die kans 1/90.000.000.000.000.000.000.000 te zijn. Dat keer 9.000.000.000.000.000.000.000 planeten is een kans van 10% op leven in het universum. Aangezien wij er al zijn is de kans dat er toevallig nog een bewoonde planeet is, wel héél erg klein. We zijn alleen, dus...

Wat ook klein was, was het aantal toehoorders: een stuk of 12. Het is bijna meer een vriendenclubje dan een vereniging... Klein maar fijn, dat wel. Uiteindelijk ontspon zich in de zithoek met koffie en koek een discussie in hoeverre deze redenering klopte, levendig en leuk.

Naast deze filosofische discussie was er ook tijd en aandacht voor waarnemingen. Kijk maar op hun website, serieus fotograferen kunnen ze hier óók. Hopelijk gaan we binnenkort een keer waarnemen. Er is in ieder geval een 30cm dobson verenigingskijker, en we hebben hier een stuk minder lichtvervuiling dan in Nederland. Hoewel,toen ik naar het Noorderlicht vroeg, was de eerste reactie: Norlys? Dát is pas lichtvervuiling! Tja...

O ja, ze vroegen of ik binnenkort wat over Euroster kan vertellen. 't Mag best in het voorjaar hoor, dan kun je voor die tijd je Noors nog wat bijslijpen. Slik!
Martijn

maandag 31 augustus 2009

Oud nieuws

Inmiddels ben ik ook bezig dingen die ik al eerder gemaakt heb alsnog op het blog te zetten, voornamelijk al een paar jaar oud.

Martijn

vrijdag 28 augustus 2009

Jupiter

donderdag 27 augustus 23:45

Het is voor het eerst sinds een tijdje weer zo helder dat ik Jupiter kan zien. Die staat hier zeer laag in het ZZO aan de hemel aan het eind van de avond. Precies die kant op ligt de horizon laag, links een berg en recht het huis van de overburen, waar Jupiter dus een tijdje zichtbaar is. Eerder op de avond is het nu nog zowiezo te licht en zit Jupiter dus achter de berg links. Een uur of twee later verdwijnt ie alweer rechts achter het huis.
De seeing was belabberd door de lage stand, en ook doordat er toch vrij veel vocht in de lucht zat. Jupiter had voor deze gelegenheid zijn bruine en grijze wolkenbanden dus verruild voor een discoshow. Allemaal groen, rood en blauw knipperen, een mooi gevolg van een slechte atmosfeer, en geen detail te zien. Gelukkig kon ik wel 3 van de 4 maantjes ontdekken, 2 links ervan en 1 er pal naast rechts. Dat is raar, want SkyChart zegt iets anders:



Drie maantjes links (waarvan twee zeer dicht bij elkaar, dat heb ik dus gemist), en één maantje vóór de planeet. Niet waar te nemen met de slechte seeing, natuurlijk. Waarschijnlijk is het 'maantje' dat ik er rechts van zag, in feite dus een ster geweest...

Martijn

Tromsø Astronomiforening

Vorige week ben ik op zoek gegaan (lang leve internet maar weer) naar de tegenhanger van Euroster in Tromsø. Na enig zoeken kwam ik uit bij TRAF, oftewel Tromsø Astronomiforening.
Ik heb ze gemaild dat ik graag lid wil worden. Bij m'n mail gelijk een paar plaatjes gedaan die ik met de webcam van de maan gemaakt had (in mei 2007).
Snel kreeg ik een enthousiast mailtje terug, dat ik welkom was en of ik wat meer wilde vertellen over de kijker die ik gebruikte en de foto's die ik gestuurd had. De kijker was makkelijk, alleen welke kraters had ik ook alweer gefotografeerd destijds? Wie schrijft die blijft, maar dat had ik destijds dus niet gedaan. Gelukkig heb ik een redelijke maanatlas meegenomen, en na een half uurtje puzzelen wist ik van drie van de vier foto's weer netjes wat het was.
Dus ik die info teruggemaild, kwam prompt de vraag of ze ook op de website van de TRAF geplaatst mochten worden. Tuurlijk, leuk zelfs! Zie dus het foto-album met foto's van leden.
Over anderhalve week is er (hoogstwaarschijnlijk) een lezing:

Tirsdag 8. september 2009
Kosmisk ensomhet? Om liv i universet
ved Torsten og Sven Erik
Tid: kl 19.00
Sted: Nordlysobservatoriet.

Voor wie nog niet zo goed Noors kan lezen: de titel is Kosmische eenzaamheid? Over leven in het heelal.

Ik ben benieuwd of ik het een beetje kan volgen. Ik moet er wel voor spijbelen, want de Noorse les valt gelukkigerwijs ook op dinsdagavond.

Martijn

Jupiter

dinsdag 18 augustus 2009

Gisteravond was het aardig bewolkt, waardoor het tegen 12 uur zowaar serieus donker werd. Even later viel er naar het zuiden een gat in de bewolking, en zowaar, daar stond Jupiter, heel laag aan de horizon. Afgezien van de zon en de maan het eerste dat ik hier gezien heb aan de hemel.

Een nieuwe blog

Hoi,

Naast het Tromsø blog ga ik nu ook beginnen met een astro-blog. Daarin ga ik bijhouden wat ik op astronomisch gebied allemaal beleef en waarneem.

Martijn